Μια σπουδαία ανακάλυψη για τον καρκίνο του μαστού/ωοθηκών έκανε μια ομάδα γιατρών από την Κρήτη, με τη συμμετοχή του Χανιώτη παθολόγου – ογκολόγου Χαράλαμπου Κουρούση, οι οποίοι σε συνεργασία με το Ε.ΚΕ.Φ.Ε. “Δημόκριτος” κατάφεραν να εντοπίσουν δύο γονιδιακές μεταλλάξεις που οδηγούν σε αυτές τις δύο μορφές καρκίνου, οι οποίες παρουσιάζονται μόνο στα Χανιά ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για καλύτερη πρόληψη και αποτελεσματικότερη θεραπεία της νόσου στην περιοχή των Χανίων!
Η εργασία τους, με τίτλο “Χαρτογραφώντας την Κρήτη μέσα από την ανάλυση των γονιδίων BRCA1 και BRCA2 στον καρκίνο μαστού/ωοθηκών” απέσπασε το δεύτερο βραβείο στο 25ο Ελληνικό Συνέδριο Κλινικής Ογκολογίας που διεξήχθη στην Αθήνα στις 18-20 Απριλίου και αλλάζει τα επιστημονικά δεδομένα για την περιοχή, καθώς ανοίγει τον δρόμο για την άμεση ανάπτυξη ενός γρήγορου και φθηνού τεστ για όλες τις Χανιώτισσες και τους Χανιώτες.”Για να το καταλάβει κανείς αυτό, αρκεί να σκεφτεί ότι υπάρχουν χιλιάδες μεταλλάξεις του συγκεκριμένου γονιδίου. Από όλες αυτές, το 75% των ασθενών που είχαν κάποια μετάλλαξη των γονιδιών στα Χανιά, είχαν ακριβώς αυτές τις δύο, οι οποίες μάλιστα δεν έχουν περιγραφεί πουθενά αλλού. Γι’ αυτό και τις λέμε ιδρυτικές. Έτσι, μπορεί τώρα να γίνει ένα τέτοιο πρόγραμμα ελέγχου, γρήγορο και φθηνό. Τώρα, η πλήρης εξέταση για να ελέγξεις όλο το γονιδίωμα θέλει πολύ χρόνο και στοιχίζει γύρω στα 800 με 1000 ευρώ ενώ αυτό θα κάνει λιγότερα από 100 ευρώ και τα αποτελέσματα θα βγαίνουν σε λίγες ημέρες” τονίζει στο zarpanews.gr ο κ. Κουρούσης.
Άμεσα, το τεστ θα προχωρήσει σε συνεργασία είτε με το Πανεπιστήμιο Κρήτης, είτε με το ΙΤΕ ώστε να ξεκινήσει να εφαρμόζεται αυτός ο προσυμπτωματικός έλεγχος στον γενικό πληθυσμό “Αν έχει κανείς τις μεταλλάξεις έχει πολύ υψηλό κίνδυνο να αναπτύξει καρκίνο του μαστού ή των ωοθηκών. Άρα το να ξέρει κανείς ποιες μεταλλάξεις να ψάξει στον γενικό πληθυσμό των Χανίων είναι πολύ σημαντικό για τον τόπο και για τον πληθυσμό του. Από την άλλη, όποιος μαθαίνει ότι δεν το έχει, προχωρά στην ζωή ανακουφισμένος αφού οι πιθανότητες να αναπτύξει καρκίνο επιστρέφουν στα ποσοστά του γενικού πληθυσμού” σημειώνει ο κ. Κουρούσης.
Μεταλλλάξεις… made in Chania
Στην ανάλυση συμμετείχαν 291 ασθενείς (273 γυναίκες και 18 άνδρες) κρητικής καταγωγής με καρκίνο μαστού και ωοθηκών. Μεταλλάξεις (αλλαγές στο DNA) στα γονίδια BRCA1/2 βρέθηκαν να φέρουν 48 ασθενείς (16.5% ή αλλιώς 1 στις 6): 22 στο γονίδιο BRCA1 και 26 στο BRCA2. Περιγράφηκαν 21 διαφορετικές μεταλλάξεις, αλλά η ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι μόνο 4 (από δύο σε κάθε γονίδιο) κάλυπταν το 56% του συνόλου των μεταλλάξεων. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι 2 από αυτές αποτελούσαν το 75% ή τα 3/4 των μεταλλάξεων που ανιχνεύθηκαν στις κρητικές με καταγωγή από τα Χανιά!
Οι μεταλλάξεις αυτές αποδείχθηκε να είναι ιδρυτικές για τον κρητικό πληθυσμό, με τις 3 από τις 4 να μην έχουν βρεθεί σε άλλη Ελληνίδα ασθενή με καταγωγή άλλη από κρητική. Το φαινόμενο των ιδρυτικών μεταλλάξεων έχει περιγραφεί και σε άλλους πληθυσμούς όπως οι Ισλανδοί ή οι Εβραίοι της φυλής Ασκενάζι. Δεν πρέπει να θεωρηθεί σε καμία περίπτωση ότι πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό που διακρίνει ή στιγματίζει τους πληθυσμούς στους οποίους παρατηρείται. Αντίθετα πρόκειται για συχνή παρατήρηση σε πληθυσμούς κλειστούς (όπως οι κάτοικοι νησιών) και με απλά λόγια μπορεί να ειπωθεί ότι οι άνθρωποι αυτοί μοιράζονται ένα μακρινό κοινό πρόγονο. Οι ερευνητές υπολόγισαν για καθεμία από τις 4 αυτές μεταλλάξεις τον χρόνο που μπορεί να έζησε ο μακρινός αυτός πρόγονος και τον υπολόγισαν σε 55 έως 30 γενιές ή 1.375-725 έτη, ανάλογα τη μετάλλαξη.
Ξεκαθαρίζεται δε, ότι αυτά τα ευρήματα αφορούν την γενετική και δεν έχουν καμία σχέση με περιβαλλοντικούς παράγοντες (ακτινοβολία, ρύπανση κλπ) που δυνητικά παίζουν επιβαρυντικό ρόλο σε κάποιες μορφές καρκίνου.
Γρήγορο και φθηνό τεστ για τις “Χανιώτικες” μεταλλάξεις
Η παρατήρηση αυτή, πιστεύουν οι ερευνητές, έχει δυνατότητα για κλινική και ερευνητική εφαρμογή. Έτσι, σκοπεύουν να ετοιμάσουν ένα γρήγορο τεστ που θα περιλαμβάνει τις 4 αυτές μεταλλάξεις (για όλη την Κρήτη) θα κοστίζει λιγότερο από 100 ευρώ και θα ολοκληρώνεται σε λίγες ημέρες (σε αντίθεση με το υψηλό κόστος των 800-1000 ευρώ και 2-4 εβδομάδων που απαιτούνται για την πλήρη εξέταση). Η εξέταση αυτή που σε καμία περίπτωση δεν θα υποκαταστήσει την πλήρη ανάλυση, αλλά μπορεί να λειτουργήσει σαν εξέταση διαλογής. Αυτό σημαίνει ότι όποιος αποφασίζει να υποβληθεί σε γενετική εξέταση, θα μπορεί ψάξει πρώτα για τις 4 μεταλλάξεις που βρέθηκαν στην Κρήτη και αν το τεστ είναι θετικό να μην προχωρούν στην ακριβή ανάλυση
Δίνεται όμως και η δυνατότητα για μαζική εξέταση του πληθυσμού για τις μεταλλάξεις αυτές και πρωτογενή πρόληψη του καρκίνου. “Η εμπειρία από άλλους πληθυσμούς όπου έχουν περιγραφεί ιδρυτικές μεταλλάξεις δείχνει ότι η εξέταση του πληθυσμού είναι εφικτή και μάλιστα ότι οι μισές οικογένειες που εξετάζονται θετικές στις μεταλλάξεις στο πλαίσιο προγράμματος προσυμπτωματικού ελέγχου, δεν έχουν κανένα ιστορικό καρκίνου” αναφέρουν οι ερευνητές. Αυτό σημαίνει ότι χάνουν την ευκαιρία της ειδικής προληπτικής παρέμβασης που περιγράψαμε και πρέπει κάποιο μέλος να νοσήσει από καρκίνο ώστε να γίνει η διάγνωση.
Ήδη ένα τέτοιο ερευνητικό πρόγραμμα για τους κατοίκους των Χανίων σχεδιάζεται από τα Πανεπιστήμια Κρήτης και Θεσσαλίας ενώ είναι σημαντικό η Περιφέρεια Κρήτης και η ελληνική Πολιτεία να αντιληφθούν τη σημασία του και να υποστηρίξουν την εφαρμογή του.
Επιλογές θεραπείας και πρόληψης
Η διάγνωση της μετάλλαξης για μια ασθενή με κληρονομικό καρκίνο μαστού ή ωοθηκών, δίνει επιπλέον θεραπευτικές επιλογές με νεότερα φάρμακα αλλά και σημαντικές ευκαιρίες πρόληψης για τους συγγενείς, οι οποίοι έχουν 50% να φέρουν την ίδια μετάλλαξη και βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν από καρκίνο. Η προφυλακτική αμφοτερόπλευρη αφαίρεση ωοθηκών και σαλπίγγων μειώνει στο ελάχιστο την πιθανότητα καρκίνου των ωοθηκών, ενώ για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού προσφέρονται τρεις επιλογές. Αυτές περιλαμβάνουν την ενίσχυση του προσυμπτωματικού ελέγχου με μαγνητική μαστογραφία κάθε έξι μήνες για τις νέες γυναίκες (και δευτερευόντως με υπερηχογράφημα), την χορήγηση προφύλαξης με φάρμακα που μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου και την αμφοτερόπλευρη μαστεκτομή.
“Η πληροφορία αυτή βέβαια, δεν είναι τόσο απλή γιατί πρωτού γίνει αυτή η εξέταση, τα άτομα -που είναι υγιή εφόσον μιλάμε για προσυμπτωματικό έλεγχο- θα πρέπει να έχουν ενημερωθεί πολύ καλά, γιατί το αποκτήσουν ξαφνικά την πληροφορία ότι έχουν μεγάλες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού δεν είναι κάτι που εύκολα μπορούν να διαχειριστούν. Εκεί, χρειάζονται ειδικοί ψυχολόγοι και να έχει προηγηθεί μια μεγάλη συζητηση” τονίζει στο zarpanews.gr ο κ. Κουρούσης και διαπιστώνει: “Βέβαια, η αξία του τεστ είναι ότι αυτοί που θέλουν να γίνει -και ειδικά αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό- θα τους δοθεί μια πάρα πολύ σημαντική δυνατότητα να γνωρίζουν και να πάρουν τις ανάλογες αποφάσεις.
Τα “γονίδια της Τζολί”
Τα γονίδια BRCA1 και BRCA2 και η βαριά γενετική κληρονομιά που κουβαλάνε, έγιναν γνωστά παγκοσμίως πριν από έξι χρόνια όταν η πασίγνωστη ηθοποιός Αντζελίνα Τζολί γνωστοποίησε την απόφασή της να υποβληθεί σε σε προληπτική διπλή μαστεκτομή και κατόπιν σε αφαίρεση ωοθηκών.
Τα γονίδια BRCA1 και BRCA2 κωδικοποιούν (“παράγουν”) πρωτεΐνες οι οποίες διορθώνουν τις βλάβες του DNA και εξασφαλίζουν τη σταθερότητα του γενετικού υλικού του κυττάρου. Όταν κάποιο από αυτά τα γονίδια έχει μετάλλαξη, το πρωτεϊνικό του προϊόν δεν λειτουργεί σωστά και βλάβες του DNA δεν επιδιορθώνονται σωστά. Ως αποτέλεσμα, τα κύτταρα είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν πρόσθετες γενετικές αλλοιώσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο.
Μια μετάλλαξη του BRCA1 ή BRCA2 μπορεί να είναι κληρονομική, που σημαίνει ότι υπάρχει σε όλα τα κύτταρα του οργανισμού αλλά και κληρονομείται στους απογόνους. Κάθε παιδί ενός γονέα που φέρει μια τέτοια μετάλλαξη έχει 50% πιθανότητα να την κληρονομήσει, ανεξάρτητα από το φύλο. Οι μεταλλάξεις αυτές αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνων του μαστού και των ωοθηκών.
Έτσι, ενώ περίπου το 12% των γυναικών στον γενικό πληθυσμό υπολογίζεται να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής τους, μια πρόσφατη μεγάλη μελέτη εκτιμά ότι το 75% των γυναικών που φέρουν μια επιβλαβή μετάλλαξη στα γονίδια αυτά θα αναπτύξουν καρκίνο του μαστού μέχρι την ηλικία των 80 ετών.
Αντίστοιχα αυξημένος είναι ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου ωοθηκών: 44% και 17% για τις γυναίκες με μετάλλαξη στο BRCA1 και BRCA2 αντίστοιχα, ενώ ο κίνδυνος για μια γυναίκα του γενικού πληθυσμού είναι μόλις 1,3%. Τέλος, αυξημένος είναι ο κίνδυνος για μια σειρά άλλους καρκίνους όπως του προστάτη και μαστού στους άνδρες και του παγκρέατος σε γυναίκες και άνδρες απλά σε πολύ πιο σπάνιες περιπτώσεις.
